Η ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ ΤΟΥ ’40. ( Ένα μνημόσυνο για τα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου)

(«Πορεία για μέρη όπου δεν είχε καθημερινές και σκόλες»)
Γράφει ο Χρίστος Α. Τούμπουρος
«Μην ανοίξεις την πόρτα. Ας χτυπάει το καλοκαίρι.
Το φεγγάρι είναι το κράνος του γερμανού φαντάρου.
Αμπαρώσου καλά- βάλε χοντρό στρατσόχαρτο στα τζάμια.
Μονάχα οι νεκροί έχουν το ελεύθερο να κυκλοφορούν
στους δρόμους –άκου το βήμα τους…
μη βρίσκοντας ύπνο και τάφο σε τούτο τον καιρό, μη βρίσκοντας
λίγο τόπο δικό τους μια μπουκιά ψωμί μια μικρή θύμηση»
Γιάννης Ρίτσος


28η Οκτώβρη 1940. Ο ελληνικός λαός όρθωσε το ανάστημά του ενάντια στην ιμπεριαλιστική εισβολή του ιταλικού φασισμού.
Στις 3 το πρωί ο Ιταλός Πρέσβης Ε. Γκράτσι επιδίδει στον Έλληνα δικτάτορα Ι. Μεταξά τηλεγραφική διακοίνωση, με την οποία η φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας, που βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Βρετανία, απαιτούσε -ως «έμπρακτη» απόδειξη της ουδετερότητας της Ελλάδας- να της επιτραπεί να καταλάβει στρατιωτικά θέσεις στρατηγικής σημασίας επί ελληνικού εδάφους. Η επίδοση του τελεσιγράφου ήταν ουσιαστικά μια τυπική υπόθεση, δεδομένου ότι οι απαιτήσεις της ιταλικής πλευράς ήταν εξωφρενικές, αόριστα διατυπωμένες, ενώ έδιναν περιθώριο μόλις 3 ωρών για την αποδοχή ή την απόρριψή τους. Η επίθεση ήταν προαποφασισμένη. Αυτό εξηγεί και την αντίδραση του Μεταξά, ο οποίος δεν έκανε τίποτε άλλο από το να αναγνωρίσει την κατάσταση: «Alors, c’est la guerre» [σ.σ. ώστε έχουμε πόλεμο]» ήταν η απάντηση που έδωσε στον Ιταλό Πρέσβη. Κι έτσι άρχισε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος.

(Μήτε υπολόγιζαν κούραση και χιόνια)
Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος διακρίνεται σε τρεις βασικές περιόδους. Κατά την πρώτη (28 Οκτωβρίου – 13 Νοεμβρίου 1940) οι ελληνικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν την επίθεση του ιταλού εισβολέα «αμυνόμενοι του πατρίου εδάφους». Κατά τη δεύτερη (14 Νοεμβρίου – 28 Δεκεμβρίου) ο ελληνικός στρατός εξαπολύει μεγάλη επίθεση κατά των Ιταλών με αποτέλεσμα να διεισδύσει βαθιά στο έδαφος της Β. Ηπείρου και να καταλάβει μια σειρά από σημαντικές πόλεις. Στο βόρειο τομέα ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Κορυτσά (21 Νοεμβρίου). Τη Μοσχόπουλη (29 Νοεμβρίου), το Πόγραδετς (30 Νοεμβρίου). Στον κεντρικό τομέα ο ελληνικός στρατός εξουδετερώνει μία μεραρχία αλπινιστών και στις 9 Δεκεμβρίου καταλαμβάνει το Αργυρόκαστρο. Στον παραλιακό τομέα, όπου οι Ιταλοί είχαν στην αρχή κατορθώσει να διεισδύσουν σε μεγάλο μέρος στο ελληνικό έδαφος, υποχρεώνονται να εκκενώσουν την κοιλάδα του Καλαμά και στις 6 Δεκεμβρίου ο ελληνικός στρατός εισέρχεται στους Αγίους Σαράντα. Στο τέλος του χρόνου οι Ιταλοί βρίσκονται απωθημένοι 60 χιλιόμετρα πέρα από τα αλβανικά σύνορα. Κατά την τρίτη περίοδο (29 Δεκεμβρίου – 5 Απριλίου) οι Έλληνες συνεχίζουν την προέλασή τους βαθιά στο αλβανικό έδαφος και συντρίβουν τη σφοδρή «εαρινή επίθεση» των Ιταλών, την οποία παρακολουθούσε ο ίδιος ο Μουσολίνι. Σε διάστημα έξι μηνών οι Ιταλοί υφίστανται βαριές ήττες. Δεκαέξι ελληνικές μεραρχίες ακινητοποιούν στην Αλβανία είκοσι επτά ιταλικές, με εξοπλισμό πολύ ανώτερο από τον ελληνικό.

(«Τη χαρά μου πατήσανε και στην πέτρα μέσα την κλείσανε»)
Εκεί στα ηπειρώτικα βουνά, στα βουνά της Πίνδου οι Έλληνες αγωνιστές «έγραψαν» αμέτρητες σελίδες δόξας και ηρωικού μεγαλείου.
"[...] Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί.
Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας.
Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ’ ένα μικρό δαδί, μία μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα"."Η πορεία προς το Μέτωπο", "Άξιον εστί" του Οδ.Ελύτη
Κι ακολούθησαν οι εισβολείς και κατέσκαψαν τα χωριά, και έκαψαν και σκότωσαν… Επιχείρησαν, μα δεν μπόρεσαν να ατιμάσουν την εθνική μας συνείδηση …
Γιατί αυτή η συνείδηση στοιχειωμένη και θεμελιωμένη σ’ όλη την ιστορική πορεία του Έλληνα αποτυπώθηκε στον αγώνα του, στην ηρωική ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ κατά των κατακτητών και εντυπώθηκε, στην συνείδηση της ανθρωπότητας, στα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου.



(«Μήτε υπολόγιζαν κούραση, βουνά και χιόνια»)
Τα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου
«Εδώ σωπαίνουν τα πουλιά //σωπαίνουν κι οι καμπάνες
σωπαίνει κι ο πικρός Ρωμιός// μαζί με τους νεκρούς του
Και άπα στην πέτρα τής σιωπής// τα νύχια του ακονίζει
μονάχος κι αβοήθητος// της λευτεριάς ταμένος»


Στα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου !
Τόπος ιερός, εδώ όπου σταυρώθηκε η Ελλάδα.
Εδώ, όπου σκάφτηκαν τάφοι και στους τάφους δε χωρούσαν οι λεβέντες, καθώς δεν χωρά στα σπλάχνα τόσος πόνος.
Εδώ, όπου κραυγές σταυρωμένες σε μια αιωνιότητα διατυμπανούν μ’ ένα αδιόρατο, αλλά νικηφόρο χαμόγελο στα χείλη, αυτή την ακατάνυκτη αξιοπρέπεια:
Για να διατηρηθεί το σιγαλό, βιολετί, καρδιοχτύπι του ηλιοβασιλέματος και να κρατήσει τη ζωή ακέραιη, άσπιλη και αμόλυντη.
Νικηφόρα και περήφανη.
Κι ολάκερη η Ήπειρος ένας Επιτάφιος μ' όλα του τα κεριά σβησμένα.
Τα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου
Μια παρακαταθήκη ελευθερίας, αξιοπρέπειας και διδαχής:
Καμιά ταπείνωση δεν είναι εκεί, όπου η ζωή ζητάει να ζήσει.
Και οι νεκροί ακόμα και σήμερα
Γυρεύουν το ψωμί που δε φάγανε
Γυρεύουν τον ήλιο που τους κλέψανε
Γυρεύουν τη ζωή που τους κόψανε
Εδώ στην Ήπειρο
Στη Γερμανοφωτοκαμένη Ήπειρο.
Γη φτενή, χώμα λίγο. Περισσεύουν τα τσόκαλα. Και οι κοφτερίδες σκίζουν τα αγριοπόδαρα.
Εδώ στην Ήπειρο
" 'Εκαψαν τον τόπο
σκότωσαν τον κόσμο
ορφάνεψαν τις οικογένειες
αλλά δεν λύγισαν τις καρδιές..." Κώστας Μπαλάφας
Αυτή είναι η Ήπειρος
Φτενά χωράφια κρατημένα σε πεζούλια
κι άπιαστες γίδες που κρεμιούνται σε γκρεμνούς,
ετούτ’ είν’ η πατρίδα μας• μα η πούλια
δε λάμπει πιο καθάρια σ’ άλλους ουρανούς. Γ. Κοτζιούλας
Εδώ, όπου το αίμα έτρεξε πάνω στο χιόνι.
Κόκκινα ποτάμια κατέβηκαν απ’ τα βουνά.
Κι ο θάνατος περπατούσε μες στη λάσπη.
Απάνω στην πεσμένη πόρτα του καλοκαιριού
κουβάλαγαν τους πεθαμένους
κι άφησαν
Ερημωμένα χωριά, ξεροπόταμα σε μια ανελέητη κατεβασιά βομβών και καταστροφών.
Βομβαρδισμένα χωριά, σπίτια, εκκλησιές κι ανθρώπινη ψυχή.
Ένας άσπρος άνεμος σφυρίζει ακόμα
Κι αντίς για στάχυα θερίζει ανθρώπινες ζωές
Κι αντίς καμπάνες απ' τον όρθρο ως το σπερνό, ντουφεκιές ακούγονται.



(«μα τραχύ το μάγουλο έθεσα στο τραχύτερο της πέτρας»)
Για τους μεγάλους, για τους ελεύθερους, για τους γενναίους, τους δυνατούς,
Αρμόζουν τα λόγια τα μεγάλα, τα ελεύθερα, τα γενναία, τα δυνατά.
ΟΜΩΣ
«κάποτε στους πολέμους πρέπει να πάψουν να υπάρχουν μόνο θύματα. Κάποτε θα πρέπει και τα θύματα να δικαιώνονται και οι θύτες να πληρώνουν για τις πράξεις τους».
Κι αυτό ισχύει ΑΠΟΛΥΤΑ για τους σημερινούς ΔΗΘΕΝ «σπλαχνικούς εταίρους μας» και τους τότε βάρβαρους κι αιμοσταγείς κατακτητές μας.
Ό,τι γράφτηκε με αίμα ...
δε σβήνει με βρώμικο μελάνι !
Γιατί, ας το πάρουν όλοι χαμπάρι:
Πάντα νικάει το δίκιο!
Μια μέρα θα νικήσει ο άνθρωπος.
Μια μέρα η λευτεριά θα νικήσει τον πόλεμο.
Μια μέρα θα νικήσουμε για πάντα.
Και όλοι οι Έλληνες ανάβουμε, ταπεινά, το κεράκι μας κι αποτίουμε φόρο τιμής: Κομμένο Άρτας, Κρυοπηγή Πρεβέζης, Παραμυθιά Θεσπρωτίας, Λιγκιάδες Ιωαννίνων, Κεράσοβο, Κεφαλόβρυσο, Μουσιωτίτσα, Γρεβενίτη, είναι μόνο μερικά από τα 185 ηπειρώτικα χωριά, που γνώρισαν την εκδικητική μανία των κατακτητών. 12.500 κατεστραμμένες οικίες, ανυπολόγιστες ζημιές στην οικονομία, 2.000 εκτελεσθέντες και χιλιάδες άλλοι εκτοπισμένοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Παράλληλα κάνουμε ένα αληθινό συλλείτουργο ψυχών - οδηγών εθνικής επιβίωσης, ιεραποστόλων οικουμενικών αξιών και πανανθρώπινων μηνυμάτων και διδαγμάτων ανθρωπισμού και ελπίδας.
Ελπίδα για μια ζωή ειρηνική, αξιοπρεπή, χωρίς να πλανάται πουθενά ο φασισμός, σε όποια παλιά ή και νεότευκτη μορφή μπορεί να εξυφαίνεται.
Για να βασιλεύσει κάποτε το δίκαιο.
Κι αυτοί οι ήρωες το δίκαιο της πατρίδας τους υπηρέτησαν. Αυτό που αιώνες θεμελιώθηκε στο είναι μας και ρέει στο αίμα μας.
Το δίκαιο που φωνή δεν έχει, αλλά ακούγεται στους γκρεμούς και στα φαράγγια των Ηπειρώτικων βουνών, στα λημέρια της κλεφτουριάς και στα απόσκια της ηπειρώτικης αντρειοσύνης. Εκεί όπου λιπάστηκε με τα σώματα αγωνιστών και ποτίστηκε με τα δάκρυα μαυροφορεμένων γυναικών.

Αυτό το δίκαιο υπηρέτησαν.
Τι κι αν του έδωσαν πολλά ονόματα. Ένα είναι το δίκαιο. Αυτό που υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι τα ανθρωπόμορφα φασιστοειδή.
Μολονότι έχουν μεσολαβήσει εβδομήντα και πλέον χρόνια από τη λήξη του πολέμου, οι προσδοκίες και τα οράματα, που ενέπνεαν τότε τον ελληνικό, λαό, δεν προβάλλουν πάντα απόμακρα. Η αναγωγή αυτών των προσδοκιών και των οραμάτων σε σταθερές αρχές και αξιόπιστες προτάσεις, καταξιωμένες μέσα από πικρές εμπειρίες και σκληρούς αγώνες, ήταν εύλογο να τους προσδώσει μεγαλύτερη διάρκεια.
Περισσότερο ο όρκος των Ηπειρωτών…
Κι ορκίστηκαν οι Ηπειρώτες
Άλλα δέντρα θα φυλλορροήσουν κι άλλα θα επιζήσουν.
Θα ξαναστράψει το μυαλό της ζωής
Θα καπνίσουν τα τζάκια στα χωριά
Τη ζωή που μας έδωσαν να ζήσουμε, θα τη ζήσουμε.
Χαμένοι μέσα στις μαύρες δάφνες σκοτωμού και του ξεριζωμού.
Κι ούτε λυπόμαστε τον συναγωνιστή που μοιράστηκε τη στέρησή μας που βύθισε τον ήλιο σαν κοράκι με μια ελπίδα.
Βρήκαμε τη στάχτη. Μένει να ξαναβρούμε τη ζωή μας. Και τη βρήκαν.
Όμορφα, ήσυχα, δημιουργικά. Ξεριζώνοντας από μέσα τους τον ρατσισμό που προάγει άμεσα τον φασισμό.
Γιατί ο ρατσισμός εμφυτεύεται και βλασταίνει μέσα μας. Τον ρατσισμό ποτίζει η ρητορική του μίσους και του αποκλεισμού και λιπαίνει η αντίληψη πως κινδυνεύει με αλλοίωση η ακεραιότητα και η καθαρότητα του ιθαγενούς πολιτισμού.
Όσο έχουμε απεμπολήσει αξίες και ιδανικά που υπηρετούν τον άνθρωπο και τις έχουμε αντικαταστήσει από τη ματαιοδοξία και τη μωροφιλοδοξία του «μοναδικού» και ως εκ τούτου «ανώτερου», τόσο θα καταγκρεμίζουμε τις γέφυρες που ενώνουν την αδελφοσύνη με την αξιοπρέπεια, τη διαφορετικότητα με την ισότητα.
Γιατί πώς να το κάνουμε; Δεν είμαστε όλοι ίδιοι και ούτε μπορούμε να είμαστε. Ίσοι οφείλουμε να είμαστε, δεν μπορούμε παρά να μην είμαστε, αν θέλουμε να καταξιώνουμε και να υπηρετούμε τη δομή του πολιτισμού και την υφή του ανθρωπισμού και της δημοκρατίας. Ίσοι ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες. Το επιβάλλει το δίκιο του ανθρωπισμού και της ειρήνης. Το «βροντοφωνάζουν» τα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου.
«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος,
Δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο». (Τάσος Λειβαδίτης)
Η μάχη κατά του φασισμού και του ρατσισμού πρέπει να κυριαρχήσει στη ζωή μας. Το θέμα αφορά όλους μας.
«Πιο πέρα είναι ένα σπίτι που καίγεται κι ύστερα ένα άλλο, και
ύστερα το δικό σου». (Γιάννης Ρίτσος)
Κάθε αδιαφορία συνιστά ανακολουθία στην καταξίωση της ανθρώπινης προσωπικότητας σε μοναδική και ανεπανάληπτη αξία. Κάθε ανθρώπου. Όλων των ανθρώπων. Διαφορετικά θα επαληθευτεί ο ποιητής.
«Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του.
Για την ατίμωσή του». (Οδυσσέας Ελύτης)
Όσο κρατάμε στον κόρφο μας το θεριό του φασισμού, τόσο απομακρυνόμαστε από τα ιδανικά του Έλληνα και άλλο τόσο σκυλεύουμε πάνω στη διαχρονική αξία της θυσίας του στα κακοτράχαλα ηπειρώτικα βουνά που στέκουν σηματωροί της ελευθερίας και της πανανθρώπινης αξιοπρέπειας και της οικουμενικής διδαχής:
«Τον κόσμο αγκάλιασα και να / τον κόσμο εντός μου βάζω...».

Δείτε ένα βίντεο του Χρίστου Α. Τούμπουρου για το έπος του '40. (Οι περισσότερες φωτογραφίες δημοσιεύονται για πρώτη φορά)